Chuyện lạ ghi ở Chư Yang Sin

- Con biết không, các loài động vật sống trong rừng cũng thông minh lắm, lại sống có nghĩa nữa; chúng có tiếng nói riêng của từng loài, biết phân biệt thiện ác và trả ơn cho ân nhân. Cả cuộc đời ta gắn bó với núi cao, rừng sâu đã rất nhiều lần được chúng giúp đỡ đấy, con phải ghi nhớ điều ấy.(: Nguyễn Hồng Chiến 172 Điện Biên Phủ/P: Thành Công/ TP: Buôn Ma Thuột)

Buôn Cư San nằm dưới chân núi Chư Yang Sin hùng vĩ, thuộc hệ thống núi cực Nam Trung bộ. Người dân nơi đây sống thọ lắm, người nào đoản mệnh cũng sống được một trăm mùa rẫy, còn đa số sống đến hơn một trăm ba mươi mùa rẫy mới từ giã người thân lên ở với Yang (1). Họ sống thọ vì khí hậu nơi đây trong lành, ba mặt buôn được núi cao che chở; người ta ăn rau quả, thực phẩm lấy từ rừng về; uống dòng nước suối trong vắt được rừng già chắt lọc đưa đến. Và một điều quan trọng, khi không may có người đau ốm thì người nhà của dòng họ Bya vào rừng tìm cỏ, cây, hoa, lá…  đưa về uống là khỏi bệnh, không phải cúng tế cầu xin thần linh như các buôn khác trong vùng. Họ Bya ở buôn Cư San đông con cháu lắm, nhưng mỗi đời chỉ truyền cho một người con gái duy nhất của dòng họ. Người được lựa chọn không những thông minh, đẹp người, đẹp nết mà phải luôn sống vì mọi người và được mọi người kính trọng ngang với Già làng. Năm ấy bà ngoại tổ chức kỷ niệm tròn một trăm năm mươi mùa rẫy đã gọi H’Rút, con của người con gái út đến căn dặn:

-Aduôn (2) sắp theo Yang về nơi sung sướng, nay giao cho con thay ta chữa bệnh cứu giúp mọi người, con phải tận tụy với người bệnh như đối với ama (3), ami (4). Với muông thú cũng phải có lòng yêu thương, thấy giúp được thì phải giúp.

- Giúp người là đúng rồi, sao loài vật cũng phải giúp ạ?

- Khi ta còn trẻ như con bây giờ, cũng được aduôn của ta giao trọng trách thay người lên rừng hái thuốc. Ngày ấy, lần đầu tiên một mình ta lên núi hái thuốc…

*

*    *

-        W…o…c!

Bất ngờ, một tiếng kêu như hú ngân dài từ trên ngọn cây mít rừng, gốc phải năm người lớn ôm mới hết bật lên, vang xa làm vách núi nhái lại như dàn đồng ca của cả ngàn con khỉ cùng hòa nhịp. H’Nhi ngước nhìn lên thấy một con khỉ lông màu ánh kim ngồi chót vót trên ngọn cây cao đang cúi xuống chăm chú quan sát, ánh mắt hai bên chạm nhau, nó vươn mình lao vào đám lá phía dưới. Tiếng ồn ào trên ngọn cây mít như lớp học giờ ra chơi, giờ im bặt. H’Nhi mỉm cười tự nhủ: con khỉ canh gác phát hiện ra mình kêu báo động cho cả đàn biết tìm cách lẩn trốn đây mà; việc của chúng, chúng cứ làm, mình đi hái thuốc chứ có chọc ghẹo gì chúng đâu; lỗi tại cây mít rừng mọc bên lối đi của mình thôi mà.

Mít rừng, giống như mít nhà nhưng quả chỉ to bằng nắm tay người lớn, loài khỉ thích ăn lắm, mùa trái chín chúng lũ lượt kéo về ở lại, ăn bao giờ hết quả mới chịu đi.

-        Bịch!

Bất ngờ một quả mít chín rơi xuống, sạt qua đầu H’Nhi vỡ làm đôi trên mặt đất để lộ ra những múi mít vàng ươm, to bằng ngón tay cái. Cúi lượm một múi đưa lên miệng ăn thử, mùi thơm phảng phất, vị ngọt hơi chua một chút. Đang định đi tiếp, bổng trên cây lại vang lên một tiếng kêu như thét, H’Nhi ngước nhìn lên thấy bầy khỉ chạy nhảy rối rít như có một vật gì đó làm chúng hoảng sợ lắm. Bình thường, lũ khỉ khi phát hiện ra người đến gần bẻ lá lại ngồi lên trên, chúng yên tâm vì con người từ dưới nhìn lên không thấy, trừ trường hợp bị săn đuổi mới bỏ chạy. Hôm nay chúng cứ nhảy quanh các cành trên ngọn cây mít, không bỏ đi. Đang thắc mắc không hiểu chuyện gì xảy ra với chúng thì…

-        Bịch!

Một con báo lửa chắc phải nặng trên ba chục ký từ trên cây rơi xuống, mồm ngậm tay một con khỉ khoảng bốn ký, mặt xanh, mình lông ánh kim, hai đùi và đuôi lông trắng muốt. H’Nhi giật mình hét lên:

-H... ây!

Con báo nghe tiếng hét, ngoái cổ nhìn H’Nhi, gào lên: “A…o”, nhã con khỉ ra rồi lao biến vào rừng. Đặt chiếc gùi xuống đất, H’Nhi chạy lại nhấc con khỉ lên thấy bắp tay bị báo cắn rách da máu chảy thành dòng, vội chạy quanh gốc cây mít, vặt một nắm lá bỏ vào mồm nhai ngấu nghiến rồi đắp vào cánh tay con khỉ bị thương. Như có phép lạ, chỉ khoảng một lúc sau, máu ngừng chảy, con khỉ mở hé mắt nhìn, đôi mắt hình như thể hiện sự hoảng sợ nhiều lắm. H’Nhi dùng tay xoa nhẹ lên đầu nó, tỏ thái độ thân thiện. Con khỉ nằm im, hình như đang chăm chú quan sát con người ngồi đối diện không dám cựa quậy.

-        Ngồi dậy đi, đừng giả vờ nữa, mày sợ quá nên giả chết thôi mà!

H’Nhi nói với con khỉ, rồi nhẹ nhàng đỡ nó ngồi lên. Con khỉ hình như không còn chút sức lực nào, nó ngồi im, hai mắt nhìn chăm chăm vào mắt H’Nhi như bị thôi miên. Đoán ra tâm trạng chú khỉ, H’Nhi xốc nách nó bế lên, đặt vào gốc cây mọc gần gốc mít, nói:

-        Mày khỏe rồi đấy, lên cây theo bầy đi.

Lạ thay, H’Nhi vừa buông tay ra nó đã quay lại nắm lấy yeng(5) như muốn đi theo. Bầy khỉ trên cây có lẽ thấy vậy, nhảy xuống các cành thấp chen chúc nhau ngồi nhìn con khỉ con. Con khỉ con nắm chặt lấy yeng của H’Nhi không chịu buông ra. H’Nhi ngồi xuống dùng tay xoa xoa lên đầu nó, những sợi lông trên đầu màu ánh kim dài gần bằng một ngón tay, mượt mà như được chải chuốt. Nó ngước cặp mắt tròn màu vàng nhìn lên khuôn mặt H’Nhi như cầu xin được đi theo.

-       Mày không theo tao được đâu, về với đàn đi. Mày phải ở với rừng, nhà của mày mà; ngoan nhé, chị thương!

H’Nhi dắt tay nó lại gốc cây lúc trước, cầm hai tay nó cho ôm vào thân cây; nhưng khi bỏ tay ra, nó lại quay mặt lại nhìn không chịu leo lên cây. Đang lúc chưa biết phải làm gì với con khỉ thì bỗng nghe tiếng “rào”, ngước lên đã thấy một con khỉ cao đến hơn một mét, nhảy xuống đất đứng bằng hai chân hơi khuỳnh ra, hai tay trước chắp lại như định vái.

-        A, đến đón con hả, trả mày nè!

H’Nhi nhấc con khỉ nhỏ lại đặt vào tay con khỉ lớn, nó ôm con vào ngực, ngước cặp mắt màu vàng trên khuôn mặt có nước da mặt màu xanh lục như cảm ơn rồi cất tiếng kêu:

-         W…o…c!

Tiếng kêu của con khỉ dưới đất vang lên, cả đàn đồng thanh cùng cất tiếng hòa theo, tay, chân rung cho cây cối ngã nghiêng. Con khỉ cầm tay con nhãy lên nắm một chiếc dây đu người bay vút lên cành cao.

*

*   *

Sau lần gặp bất ngờ ấy, mỗi lần H’Nhi vào rừng bầy khỉ này thường đi theo phía trên đầu, chúng đi tới đâu tiếng hót, tiếng trò chuyện ồn ào như lớp học mẫu giáo, lâu dần thành quen.

Một hôm khi chiều gần tàn, H’Nhi trên đường đi hái thuốc đang định băng qua vạt cỏ gianh theo đường mòn xuôi về phía buôn, bỗng bầy khỉ tỏ vẽ giận dữ cất tiếng gầm gừ khác hẳn mọi ngày. Khoảng chục con khỉ lớn tung mình bay ra mỏm mấy hòn đá lớn đứng gầm rú như dọa nạt ai đó; còn các con nhỏ hơn thi nhau rung lắc cành cây; có con tung mình bay qua sát đầu ra phía trước rung cây ngay trước mặt hình như có ý định ngăn không cho H’Nhi đi tiếp. Thường ngày đây là con đường đi lại không chỉ của người mà các loài thú như: min, heo, nai… Sao hôm nay chúng lại ngăn mình, tò mò H’Nhi định đi tiếp xem có chuyện gì thì... hình như có ai đó nắm gùi lôi lại. Ngoái nhìn ra sau thấy con khỉ bị thương hôm trước một tay nắm gùi, một tay bám vào cây kéo lại.

-        A, để tao về chứ sao lại đùa thế?

Gỡ tay con khỉ khỏi gùi, nó buông tay nhảy xuống đất nắm yeng H’Nhi giật giật. Bầy khỉ vừa như hoảng hốt, vừa như giận dữ ai đó đang định đánh nhau làm ồn ã cả khu rừng. Loại khỉ này cũng lạ lắm, toàn thân lông màu đen ánh kim riêng mông, đùi và đuôi màu trắng; khi di chuyển chúng đu người như ta chơi xích đu buông cành này bay qua hàng chục mét đến cành khác, rất ít khi xuống đất. Trong bầy cũng có từng nhóm hình thành gia đình nhỏ chăm sóc lẫn nhau, sống rất hòa thuận không cắn nhau bao giờ. Sao hôm nay chúng lại giở trò lạ thế, H’Nhi đang phân vân chưa biết làm thế nào để đi tiếp.

Ngoài đám cỏ gianh, lũ khỉ lớn, con nào cũng phải nặng trên ba chục ký, luôn miệng gào thét, chạy nhảy như bay lượn qua các mỏn đá. Bỗng một tiếng gầm vang vọng vào vách núi:

-   H…ư…m!

Lũ khỉ đang rung cây nghe tiếng hổ gầm, vội bám chặt vào cây không dám cựa quậy, có con sợ quá tuột tay rơi bộp xuống đất, run lẫy bẩy. H’Nhi theo bản năng cũng hét lên: H…â…y…, rồi rút phắt con dao đeo bên mình lên thủ thế. Lũ khỉ ngoài mỏm đá được dịp kêu rống lên như cười, cả bầy quay lại rừng nhảy tót lên tán cây cao trên đầu H’Nhi. Lúc ấy H’Nhi mới biết có con hổ lớn núp bên đám cỏ gianh gần đường đi để rình mồi, bầy khỉ phát hiện ra nên tìm cách vừa đuổi hổ, vừa ngăn mình, may quá!

Một lần khác khi vào rừng sâu, H’Chi mải miết nhìn dưới mặt đất tìm hái nấm già mọc trong các gốc cây cổ thụ về làm thuốc; bổng thấy bầy khỉ hò hét inh ỏi, con rung cây, con nhảy xuống đất sát mặt H’Nhi rồi lại lao lên cây tỏ vẻ rất sợ hãi. Khu rừng già âm u, nhiều cây cổ thụ gốc lớn hàng chục người ôm không hết, dây leo chằng chịt, dưới mặt đất rất ít cây con, dấu heo ủi dày đặc như bị nhốt trong chuồng. Sườn núi dốc nhưng ít cây thấp nhìn rất thoáng, trông được xa, vậy mà lũ khỉ hình như đã thấy vật gì đó sợ lắm, không muốn H’Nhi đi tiếp. Tò mò, H’Nhi quyết định vào xem sao. Lũ khỉ không dám đi theo, chỉ nhảy nhót trên cây kêu la hoảng loạn, một con chắc can đảm nhất nhãy theo H’Nhi sà xuống sát đầu nắm lấy tóc kéo lại. Bị giật tóc, H’Nhi ngửa mặt lên mới giật mình phát hiện trước mặt một con trăn thân to như cây cột, mình óng ánh những đốm vàng đen, sáng lấp lánh, dài gần bốn sải tay, nằm vắt đầu và đuôi qua hai cái cây giống như người ta mắc võng. Đây là cách săn mồi quen thuộc của loài trăn gió sống trong rừng sâu, chúng nằm im như một sợi dây vắt qua lối mòn nơi có thú rừng hay đi qua, chờ con mồi đi đến, chúng buông mình rơi xuống quấn chặt con mồi như người ta bện dây, siết chết rồi nuốt luôn. Loài trăn ăn khỏe lắm, chúng có thể nuốt cả con mồi có trọng lượng nặng bằng chúng dù đó là heo hay mang, nai… có sừng hay không có sừng đều bị nuốt chửng hết. May mà lũ khỉ phát hiện kịp chứ không thì… H’Nhi thầm nghĩ rồi rẽ ngang, tránh đường con trăn đang nằm phục kích.

Lại một lần có người khách phương xa đến buôn cầu xin cứu giúp vì bệnh tình dù đã dược nhiều danh y khắp nước chữa trị nhưng không khỏi. Xem sắc thái người bệnh, biết họ bị trúng loại thuốc độc đặc biệt của người phương Bắc; mắc bệnh đã lâu ngày nên thuốc đã ngấm vào trong gan, trong tim… muốn chữa phải có biệt dược, một loài nấm mọc trong rừng sâu màu tím, nơi không có ánh mặt trời chiếu đến, nhưng phải nhiều hơi nước và luôn có gió thổi qua và hái buổi sáng, khi mặt trời chưa mọc. H’Nhi phải đi một ngày, ngủ một đêm trong rừng sâu mới tìm và hái được vị thuốc như ý. Trên đường trở về, vừa băng qua thung lũng, đến một sườn đồi mọc toàn le to như cổ tay người lớn, cao vút; thỉnh thoảng mới có một cây đa cổ thụ mọc xen vào, vươn lên xòe tán như chiếc ô che cho vườn le. Đang mãi rảo bước dưới tán rừng le, bổng nghe “bịch!”, con khỉ bị rắn cắn ngày nào giờ to bự, từ cây đa nhảy xuống chắn đường, nhe nanh như dọa dẫm rồi tấm lấy cây le tung mình tót lên cành cây đa ngồi im; mắt nhìn ra phía trước mặt như có gì đó làm nó sợ lắm. H’ Nhi thấy lạ, vội dừng lại và phát hiện ra tiếng cây gãy như có hàng trăm người cùng bẻ phía trước. Tiếng le gãy nghe mỗi lúc một gần, H’Nhi vội bám gốc cây leo tuốt lên cành cao. Ngồi trên cây, H’Nhi thấy bầy voi rừng khoảng hai chục con dàn hàng ngang vừa đi vừa vít ngọn le xuống ăn. Một con đến bên gốc cây đa H’Nhi vừa leo lên, nó dừng lại hít hít trong không khí rồi phì một tiếng rõ to; bầy voi ngừng ăn, kéo cả lại đứng xung quanh gốc cây đa. Mấy con voi đực đứng thành vòng tròn phía ngoài tung vòi hít hít trong không khí như đánh hơi, khoe bộ ngà dài gần sãi tay người lớn, nhọn hoắt chìa ra phía trước. Voi cái và voi con đứng phía trong, quay đít vào gốc cây đa nơi H’Nhi đang ngồi. Bầy voi cứ đứng vậy không chịu đi, hình như chúng ngửi thấy mùi con người, nhưng không xác định ở đâu nên dừng lại tìm kiếm. H’Nhi chưa biết làm cách nào để đuổi voi, bỗng ngay trên đầu một con khỉ hét lên: V… o… c! Lập tức hàng trăm con khỉ trên ngọn cây đa nơi H’Nhi ngồi cùng đồng thanh kêu lên hưởng ứng làm bầy voi giật mình bỏ chạy như bị ma đuổi, tiếng le gãy đổ ào ào như có trận cuồng phong tràn đến…

*

*   *

- Con biết không, các loài động vật sống trong rừng cũng thông minh lắm, lại sống có nghĩa nữa; chúng có tiếng nói riêng của từng loài, biết phân biệt thiện ác và trả ơn cho ân nhân. Cả cuộc đời ta gắn bó với núi cao, rừng sâu đã rất nhiều lần được chúng giúp đỡ đấy, con phải ghi nhớ điều ấy.

H’Rút nắm chặt bàn tay ngoại trả lời:

-        Dạ, con nhớ rồi ạ!

Mùa đông năm 2015

Chú thích:

(1) Yang: thần linh - tiếng Ê đê.

(2) Aduôn: bà – tiếng Ê đê.

(3) A ma: ba - tiếng Ê đê.

(4) A mi: má - tiếng Ê đê.

(5) Yeng: váy – tiếng Ê đê.