NGUYỄN QUANG THIỀU TỪ GIẤY SANG TOAN

Từ giấy sang toan, tức là từ viết sang vẽ là cả một khoảng cách, lâu bằng từ văn minh đến hang động. Viết thì từ mắt xuống đến mồm, có khoảng hơn chục cm, mà vẽ thì từ mắt tới tay, dài cỡ 100 cm, gấp 10 lần. Cho nên trong ngôn chưa chắc đã có họa, nhưng trong họa thì chắc chắn có ngôn. Từ giấy sang toan có người thành công, có người thất bại. Ví dụ về sự thất bại là bác Đỗ Chu. Hồi những năm 80 của thế kỉ trước, chúng tôi ngồi nghe bác nói chuyện còn thích hơn vào rạp xem phim tình cảm. Sách của bác do Nhà nước in, toàn đóng dấu thư viện. Mỗi lần tôi rụt rè đề nghị bác kể lại một trong những truyện ngắn bác viết, thì bác đều lắc đầu, bảo phải tìm sách mà đọc, không kể lại được. Về sau mua được những cuốn “Hương cỏ mật”, “Phù Sa”, “Đám cháy trước mặt”, “Vòm trời quen thuộc”… về đọc, thấy chả có gì để kể lại thật. Nhưng bác viết tùy bút thì kinh hồn. Những tập “Tản mạn trước đèn”, “Thăm thẳm bóng người” mới thực sự văn tài Đỗ Chu. Chả trách bác độc quyền thống trị tùy bút giao thừa trên làn sóng ĐTNVN hàng thập kỉ liền, từ những năm 70, 80 của thế kỉ trước, đến giờ vẫn chưa thấy ai có thể thay thế. Vậy mà khi bác chuyển sang vẽ vời, say mê vẽ vời thì chưa thấy bức tranh nào ra hồn (hay là bác giấu kĩ cho đời sau thì không biết). Chính tôi, kẻ đang viết những dòng này từng ngồi làm mẫu cho bác ấy vẽ cả tuần liền, vẽ rồi lại bôi, bôi rồi lại vẽ… mà con khỉ vẫn hoàn con khỉ, chả thấy tiến hóa lên thành người tý nào. Tôi nghi ngờ học thuyết tiến hóa của Đác Uyn từ dạo đó.