Giáo dục từ ABC đến DE

Mô hình nào cho giáo dục Việt Nam là câu hỏi tốn không biết bao nhiêu sức lực và tâm huyết của các nhà cải cách giáo dục trong nhiều năm qua. Đến thời điểm hiện tại, chúng ta vẫn tiếp tục nghiên cứu và lựa chọn để có câu trả lời trọn vẹn. Những năm gần đây, giáo dục thế giới đã dịch chuyển từ thông minh logic lên thông minh cảm xúc. Trước xu thế đó, giáo dục nước ta cần phải nhanh chóng dịch chuyển từ giáo dục cũ lên mô hình giáo dục toàn năng - Ngôi sao ABCDE: Academic (Hàn lâm), Business (Kinh doanh), Creative (Sáng tạo), Desgin (Thiết kế), Emotion (Cảm xúc). Đây là một đề xuất rất mong được cùng trao đổi.

Tiết học tích cực - Trường Vùng cao Việt Bắc

Tại sao người dân Việt Nam được mệnh danh là hiếu học mà chưa làm giàu lên nhờ sự học giàu lên? Rõ ràng, học chăm chưa đủ mà quan trọng là biết học cái gì và học như thế nào. Trong phạm vi hẹp của bài viết này, chúng tôi xin bàn luận về vấn đề cơ bản nhất của sự học - học cái gì? Xu thế phát triển giáo dục thế giới có thể chia làm 5 bậc:

A-School (Academic - hàn lâm):

Giáo dục hàn lâm là khởi điểm của giáo dục. Phương pháp chính được áp dụng là phấn trắng, bảng đen và đọc – chép. Học sinh thụ động ngồi đọc, chép và học thuộc. Các môn học chủ yếu mang tính hàn lâm: Toán, Lý, Hóa, Văn, Sử, Địa... Nền giáo dục A – School xem trọng việc đánh giá chất lượng đào tạo qua kiểm tra, thi cử để lấy bằng.

Ở thế kỷ 19 và nửa đầu thế kỷ 20, chỉ cần có bằng cấp là có thể làm quan. Thật sai lầm là ở thế kỷ 21- thời đại @, kiểu học này vẫn đóng vai trò chủ đạo ở nước ta. Trong thời đại @, chỉ cần bạn biết đặt câu hỏi, “giáo sư Google” luôn thường trực 24/24 trong chiếc điện thoại di động bỏ túi và nhanh chóng cung cấp cả triệu đáp án cho mỗi câu hỏi.

“Lãnh đạo giỏi là hỏi hay, làm thuê hay là trả lời giỏi”.

Chỉ cần vài click chuột hay vài cái vuốt màn hình ta có mọi kiến thức cần thiết một cách chi tiết. Không những thế còn được minh họa bằng âm thanh và hình ảnh sinh động, luôn được cập nhật từng giây. “Học sinh không phải là một thùng chứa cần phải lấp đầy mà là một ngọn đuốc cần bạn thắp sáng” – Nhà bác học vĩ đại Albert Einstein từng nói như vậy. Có nên tiếp tục để HS của chúng ta là một thẻ nhớ không?

B - School (Business - kinh doanh):

“Phi thương bất phú”. Thế giới đã chuyển sang kinh tế thị trường từ rất lâu rồi. Quân sự đang dần nhường chỗ cho kinh tế. Kinh tế là yếu tố quyết định sức mạnh của một cường quốc. Giáo dục trên thế giới cuối thế kỷ 20 đã dịch chuyển trọng tâm từ A-school sang B-school (B: Business – Trường đào tạo kinh doanh).

Ở Mỹ, mỗi tháng có 500.000 doanh nghiệp mới được thành lập, đất nước ta sau hơn 20 năm đổi mới, hiện cũng chỉ có khoảng 500.000 doanh nghiệp. Chúng ta có nhiều sinh viên ra trường thất nghiệp, nhiều người học trái ngành trái nghề, nhiều người đậu thạc sĩ cũng phải giấu bằng để xin làm công nhân lương cao ở các khu công nghiệp. Thực sự đây là một lãng phí quá lớn. Cả đất nước Israel là một Quốc gia Khởi nghiệp, hầu như mỗi công ty, mỗi trường đại học đều có vườn ươm khởi nghiệp. Ở Tel Aviv có hẳn một Phố Khởi nghiệp.

Các nước trên thế giới Australia, Canada, Hong Kong, India, Nigeria, Nepal, Ireland, New Zealand, Pakistan, SouthAfrica, SriLanka, Zimbabwe, Argentina, Sweden, Tanzania, Malaysia, Zambia United Kingdom… đã đưa giáo dục kinh hoanh vào trường phổ thông trung học (11-16 tuổi) chứ không phải chờ đến đại học. Học sinh được đào tạo từng phần của kế toán, tài chính, marketing, hành vi tổ chức, kinh tế…

Như vậy, phải xây dựng “Văn hóa Khởi nghiệp Làm giàu” – tạo dựng Quốc gia Khởi nghiệp thì mới có “Dân giàu nước mạnh, Xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Chính vì vậy, giáo dục phải đưa các trò chơi kinh doanh vào chương trình của các lớp từ bậc Tiểu học.

C - School (Creative - sáng tạo):

Nếu trước kia “trăm người bán, vạn người mua” thì nay “vạn người bán, vài người mua”. Chưa bao giờ sự cạnh tranh diễn ra khốc liệt như hiện nay. Trong khoảng 20 năm trở lại đây, thế giới đã chứng kiến những bước đột phá của công nghệ cao.

Những sản phẩm gần như không tưởng đã được tạo ra: Máy bay tàng hình, tàu ngầm tàng hình, Robot thông minh,... Nó là một bước tiến, đánh dấu sự chuyển dịch từ cạnh tranh bằng sản phẩm thông thường sang cạnh tranh bằng sáng tạo. Những doanh nghiệp hàng đầu trong các ngành công nghiệp đều là những doanh nghiệp có sức sáng tạo mạnh nhất.

Trong nền kinh tế trí thức thời đại @, một phần đầu tư đáng kể của các doanh nghiệp lớn dành cho nghiên cứu phát triển - R&D, cái mà hầu như tất cả các doanh nghiệp Việt Nam còn thiếu.

“Trí tưởng tượng chinh phục cả thế giới” - (Napoleon Bonaparte). Albert Einsten nói “Trí trưởng tượng mạnh hơn tri thức”. Khoa học đã chứng minh rằng khả năng tưởng tượng sáng tạo là năng lực mạnh mẽ nhất chỉ có ở con người. Con người có thể bay trên không trung, đặt chân lên mặt trăng, lặn sâu xuống đáy biển và biến vô số những điều mà đại đa số những thế hệ trước đó cho là hoang tưởng thì nay đã trở thành hiện thực, tất cả đều nhờ tưởng tượng sáng tạo.

Trong bối cảnh nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt, các nước giàu như Nhật, Hàn Quốc, Singapore đều chủ yếu dựa vào kinh tế tri thức, vốn con người, vào sức sáng tạo. “Logic đưa bạn đi từ A đến B, còn trí tưởng tượng đưa bạn đi đến bất kỳ đâu” (Albert Einsten).

Giáo dục phải dịch chuyển từ thống kê, thuộc lòng lên tưởng tượng sáng tạo. Cần sớm đưa các công cụ sáng tạo tiên tiến trên thế giới vào trường học vừa phát triển tư duy sáng tạo và áp dụng ngay làm công cụ nâng cao hiệu quả học tập. Đó là, khởi tạo ý tưởng, sơ đồ tư duy, 6 mũ tư duy, tư duy đột phá, Triz….

D-School: (Design – Thiết kế):

Năm 2012, THE WALL STREET JOURNAL đã tạo một cú sốc cho các nhà hoạch định chiến lược với bài “Forget B-School, D-School Is Hot” (Quên trường kinh doanh đi, Trường thiết kế mới hot).

Nhà quản lý nổi tiếng Peter Senger nhận định: “Vũ khí cạnh tranh mạnh nhất là học nhanh hơn đối thủ”. Câu nói nổi tiếng của Peter Senger chỉ còn là lịch sử của thế kỷ 20. Thế kỷ 21 phải dịch chuyển lên “Vũ khí cạnh tranh mạnh nhất là Thiết kế vượt trội hơn đối thủ”. Điển hình của cạnh tranh thiết kế là cuộc chạy đua giữa Iphone và Samsung.

Nước ta hiện chưa có thiết kế tổng thể: Đường vừa làm xong lại đào lên để bổ sung ống nước, cáp quang, dây điện… quy hoạch xong lại "treo" để đó…“Chỉ có thiết kế tổng thể mới mang lại một công trình đẹp và ít tốn kém”. Tương tự như vậy, cải cách giáo dục cũng phải dịch chuyển từ thống kê, học thuộc lòng lên thiết kế, sáng tạo.

E - School (Emotion- cảm xúc):

Năm 1995, TS Havard Daniel Goleman xuất bản cuốn sách Emotional Intelligence (Thông minh cảm xúc) khiến cho cả thế giới ngỡ ngàng, các nhà hoạch định chiến lược giáo dục phải giật mình. Ông khẳng định: IQ (thông minh logic) chỉ chiếm 20% sự thành công, EQ (Thông minh cảm xúc) - 80%.

Thật đáng tự hào, ở nước ta từ cách đây 200 năm, đại thi hào Nguyễn Du đã dạy “Chữ Tâm kia mới bằng 3 chữ Tài”. Từ xa xưa, ông cha ta luôn căn dặn “Có chí thì nên”, “Một bồ cái lý không bằng một tí cái tình”, “Hiền tài là nguyên khí quốc gia”... Và ngày nay, khẩu hiệu “Tiên học lễ, hậu học văn” vẫn được treo ở hầu hết các trường học.

Dù chúng ta có theo TS Havard hay phát huy truyền thống ông cha thì cảm xúc vẫn thống lĩnh năng lực con người. Dù chúng ta có làm gì đi nữa thì mọi thứ đều bắt đầu bằng cảm xúc và kết quả là tạo ra một cảm xúc mới. Biết bao tai họa trên thế gian này, từ là hai người đánh nhau gây án mạng đến hai quốc gia khai chiến cũng chỉ do không kiềm chế được cảm xúc.

Nhiệt tình + ngu dốt = phá hoại, nhưng, thông minh + ủ dột = ăn hại. Khuyết tật về ý chí đang ngày càng lấn át khuyết tật thân thể. Tâm bệnh ngày càng nặng nề hơn thân bệnh. Bệnh trầm kha của giới trẻ hiện nay là thiếu ý chí, không làm chủ được cảm xúc, đại dịch ủ dột và bàng quan đang ngày càng lan rộng.

Emotion = Energy for Motion (Cảm xúc thúc đẩy hành động).

Có một sự trùng lặp tuyệt diệu là bậc cao nhất của trường học E-Shool bắt đầu bằng chữ E, cũng chính là chữ bắt đầu của giáo dục (Education). Đỉnh cao của giáo dục là giáo dục cảm xúc. “Người thầy trung bình chỉ biết nói, người thầy giỏi biết giải thích, người thầy xuất sắc biết minh họa, người thầy vĩ đại biết cách truyền cảm hứng.” - W.A.Ward.

Giáo dục tổng lực: A-B-C-D-E-School

Trong cuốn “Một tư duy hoàn toàn mới - bán cầu não sẽ phải thống trị tương tai”, tác giả Daniel H. Pink nhấn mạnh: “Kỷ nguyên mà não trái thắng thế và thời đại thông tin do nó phát sinh ra đang dần được thay thế bởi một thế giới mới mà tại đó các phẩm chất của não phải như sáng tạo, cảm xúc, trực giác, sẽ nổi trội hơn.” Ông cho rằng thế giới cần theo đuổi triết lý suy nghĩ mới về “một nền kinh tế sáng tạo”.

“Nếu anh bắn súng lục vào quá khứ, thì tương lai sẽ nã vào anh bằng đại bác ” nhưng “Không thể chỉ nhìn vào gương chiếu hậu để đi về phía trước”.

Một nền giáo dục hiệu quả là một nền giáo dục kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Mô hình giáo dục tổng hợp A-B-C-D-E-School giúp cho con người phát triển toàn năng, đáp ứng nhu cầu của thời đại.

“Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân” - Nghị quyết 29-NQ/TW. Chắc chắn rằng Giáo dục theo mô hình ngôi sao ABCDE sẽ giúp con em đất Việt có thể trở thành những ngôi sao lấp lánh trên bầu trời hội nhập toàn cầu.