Về tập truyện ngắn và bút ký “Mang Họ Mẹ” của nhà thơ Ngô Xuân Tiếu

PHẠM KHANG

25/01/2016 17:09

Người ta không thể bội bạc với quá khứ, bởi quá khứ vừa là hiện thực, vừa là sự phản chiếu lương tâm, là thái độ sống của con người trong bất cứ hoàn cảnh nào của cuộc sống. Trung tá Dần và đứa con ngoài giá thú của ông với Đàm Hương “ Mang họ Mẹ” là sự lay thức ấy trong việc trả lại những giá trị nhân bản của sự sống.

Phạm Khang - NXB Thanh Hóa

Ngô Xuân Tiếu là nhà thơ Xứ Thanh được biết đến với lối thơ dung dị, mộc mạc và dễ hiểu, dễ đọc. Thơ ông giống con người ông ngoài đời; thâm trầm, chững chạc, cốt cách quân tử, nhà nho. Mấy năm gần đây ông cho ra mắt bạn đọc nhiều tác phẩm thơ có giá trị, có thể kể ra như: Trường ca Đường Hồ Chí Minh; Thơ chọn lọc...Năm ngoái, UBND huyện Vĩnh Lộc phối hợp với Hội VHNT Thanh Hóa tiến hành hội thảo văn học về giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật của Trường ca Đường Hồ Chí Minh (Giải thưởng văn học UBTQ Liên hiệp các Hội Văn học - Nghệ thuật Việt Nam) ngay tại Vĩnh Lộc quê hương ông. Có thể xem đó là những dấu ấn đậm nét của Ngô Xuân Tiếu trong lĩnh vực thi ca. Tôi mừng cho thơ, cho cái trò bắt chữ, chơi chữ, hành chữ của ông!

Bây giờ ta lại thêm một ngạc nhiên nữa! Đó là sự xuất hiện ấn tượng của tập truyện ngắn và bút kí “Mang Họ Mẹ” của ông. Tôi khâm phục sức lao động sáng tác dẻo dai, không chịu đầu hàng vóc dáng già Ngô Xuân Tiếu. Tóc bạc phơ, nhưng xem ra hơi văn của ông còn xanh và cường đáo để.

Tản mạn vô phép vài lời rông dài về ông thế thôi. Nào, ta xem ông viết gì, tả gì, nói gì, kể gì trong tập văn mới toanh này? Có thể nói là hàng hàng thân phận, muôn mảnh cảnh đời; đen - trắng, đục - trong, thiện - ác... thôi thì đủ cả trong “phiên chợ” của 18 truyện ngắn. Ngô Xuân Tiếu là lính cựu chiến trường, chuyện sống chết đối với ông diễn ra ngay trước mắt. Nên dễ nhận ra truyện ngắn của ông đa phần có hơi hướng người lính, khuôn mặt lính, số phận lính: Mang Họ Mẹ; Con tắc kè màu lửa; Giám đốc gọi; Vinh cháy; kỷ vật; Hai người lính; Đi phép...

Người ta không thể bội bạc với quá khứ, bởi quá khứ vừa là hiện thực, vừa là sự phản chiếu lương tâm, là thái độ sống của con người trong bất cứ hoàn cảnh nào của cuộc sống. Trung tá Dần và đứa con ngoài giá thú của ông với Đàm Hương “ Mang họ Mẹ” là sự lay thức ấy trong việc trả lại những giá trị nhân bản của sự sống.

Chao ôi! Cái bể khổ của đời người có chừa ai đâu. Điều quan trọng là thái độ sống của chúng ta đối diện với hiện thực phi truyền thống ấy như thế nào mà thôi. Sự sống cao hơn cái chết! Cao hơn rất nhiều sự chạy trốn và phản bội! Câu chuyện trả vợ, lấy vợ mới của Lê Toàn và ông nhà thơ - đồng đội cũ trong “Mưa bất chợt” thật cảm động. Phải có sự dũng cảm, trung thực, sống vì người khác thì mới có hạnh phúc. Thơ đem bán cho đồng đội, lấy vợ mới như của trời cho là lối sống có hậu cho cách sống tốt, nghĩa tình, thủy chung của hai người lính. Người lính hi sinh phần thân xác đẹp đẽ cha mẹ cho mình, nhưng vẫn lưu giữ sâu sắc tình yêu, lòng biết ơn vô bờ đối với đồng đội, biết vượt qua những cay đắng, thử thách nghiệt ngã của cuộc đời để sống có ích cho mọi người... là hình ảnh cựu chiến binh có biệt danh “Vinh cháy”. Lê và Nguyễn, hai người lính pháo binh ở hai đầu chiến tuyến, họ đã từng nã pháo lên đầu nhau, tìm cách tốt nhất để giết nhau. Nhưng rồi, họ đã nhận ra chiến tranh chỉ là sự bịp bợm, dối trá “ Phe nào thắng thì nhân dân đều bại”(Nguyễn Duy). Họ thành đôi bạn tri kỷ, đồng cảm và sẻ chia cho nhau ngay trong cuộc mưu sinh vất vả, đói no của thời hậu chiến. “Hai người lính” là biểu tượng nhân văn, sinh động trong sự kết nối dân tộc, hóa giải oán thù cho cả một thế hệ những người cầm súng ở hai chế độ. Truyện không mới, nhưng sâu sắc về tư tưởng. Trong cái hữu hạn ngắn ngủi của đời người, ai mà chẳng thèm khát yêu thương, được vỗ về và che chở.

Nhân vật Thu trong “ Con tắc kè màu lửa” cũng có cái hữu hạn như vậy. Cái hữu hạn nhắc nhở Thu rất nhiều về phẩm hạnh, nỗi cô đơn, sự giằng xé thân phận, để cuối cùng vượt lên tất cả, vỡ òa ra trong một hình ảnh đẹp trọn vẹn của niềm tin, của lòng chung thủy sáng trong không vướng bợn chút bụi mờ. “Kỷ vật” là một khúc bi tráng của tình yêu lứa đôi. Là giai điệu vừa đau thương, vừa ân tình khi tình yêu đã vượt qua đạn bom, hoang dã và chết chóc. Kỷ vật ấy mãi còn, bởi hậu thế không phải một lũ vô ơn, biết nâng niu và luôn hướng về cội nguồn của nó. Chiến tranh với khuôn mặt gớm ghiếc tưởng như có thể chia lìa tình cha con, nhưng những gì còn lại mãi đó là chiến thắng của chính nghĩa, lòng dũng cảm của con người sau hậu chiến. Nhân vật Thành và giám đốc Nguyễn An trong truyện ngắn “Giám đốc gọi” là hình ảnh sinh động cho tinh thần và nghĩa cử nhân văn ấy.

Đặc biệt, câu chuyện tình thủy chung, son sắt, gắn bó trọn đời đến khi đầu bạc răng long của ông Đức và bà Hạnh trong “Vợ chồng già” là tấm gương sáng để người đọc có thể tự soi mình vào đó để nhận ra cái ý nghĩa thấm thía của bài học về một đời sống giàu lòng tin vào con người, tình yêu và lí tưởng. Họ yêu nhau từ khi còn là thanh niên xung phong của lâm trường Nậm Ngọt, vượt qua thử thách cuộc sống, đến già vẫn luôn nghĩ về nhau, biết sống cho nhau và cho người khác. Trong không gian, và thời gian tự sự của truyện ngắn, Ngô Xuân Tiếu như một người lang thang đi tìm cái chớp mắt của đời sống. “Huyệt mộ” là câu chuyện thực, hư 100% giữa một bên là ma trận của vận số, phong thủy, một bên là sự vươn lên có ý thức của lớp trẻ thời đổi mới. Họ là những người dũng cảm vượt lên nghèo khó, dám nghĩ, dám làm để làm giàu cho quê hương đất nước.

Viết về cái ác, cái phi nhân tính, cái đểu giả của đời sống, ngòi bút Ngô Xuân Tiếu thể hiện thái độ phản kháng, lên án, khinh bỉ một cách không thương xót. Rất nhiều truyện ngắn trong tập ông đề cập đến đề tài này. Cạm bẫy người luôn là một cái bẫy lớn. “Con thú lớn nhất” là người - (Nguyễn Huy Thiệp.) Nhân phẩm và đức hạnh nhiều khi mong manh, dễ mua, dễ bán; đặc biệt khi người ta có chức, có tiền...!? Liễu (Sao rơi) bị nhiễm HIV là hành động trả thù bản năng, bột phát. Nhưng nó là hệ quả của cách sống nhẫn tâm, thác loạn, vô chính phủ của kẻ khác mang lại cho cô. Nghĩ cho cùng hành động của Liễu là dấu chấm hết một cách sòng phẳng đối với những kẻ coi thường, rẻ rúng, độc ác với đồng loại. Nhung nhúc trong truyện ngắn của Ngô Xuân Tiếu là lũ người sống lá mặt, lá trái, bội tín, buông thả, huênh hoang, khoác lác, keo kiệt, tàn tạ trong tha hóa đạo đức, luân thường: Bà Ly điếc; Sao rơi; cạm bẫy; Cải táng; Chuyện nhà Loan;... những cái chết đau đớn, bi kịch, nước mắt, đổ vỡ , ân hận... là cái bã đời khó nuốt mà lũ người vô lương kia phải gánh chịu, đó cũng là chiến thắng của cái thiện, của lẽ phải, của khuôn phép và hành xử xã hội.

Truyện ngắn của Ngô Xuân Tiếu đa dạng đề tài, có dung lượng cuộc sống phong phú. Ông không quá câu nệ vào nghệ thuật thể hiện; ngôn ngữ không sa vào cầu kì, lớp lang, trường đoạn của truyện ngắn không quá biến ảo. Nổi bật lên vẫn là lối viết truyện ngắn dung dị, tôn trọng và đề cao tính truyền thống. Ông viết trong tâm thế của sự trải nghiệm những gì mình nhận thấy trong cuộc đời, những va đập, những thức tỉnh đời sống tác động lên ông.

Phần bút kí không nhiều cũng không ít trong tập sách này. Những phản ánh nó mang lại tự nó cho bạn biết ý nghĩa. Chỉ biết rằng nó là những ghi nhận, những hồi ức, những cảm thán có trách nhiệm của thi sĩ họ Ngô người làng Giáng sát vách cung điện đá của Hồ Quý Ly, tặng ông bà, cha mẹ, bà con cô bác, bạn bè, nhân dân, thầy cô giáo, các em học sinh nơi miền quê mà tác giả đã lớn lên, thành danh khi tuổi bắt đầu như cây đa tỏa bóng./.

P.K

Đêm mùa hạ 2015.

* * *

Vài nét tóm lược về Nhà thơ Ngô Xuân Tiếu, tác giả Tập truyện ngắn và bút ký “Người Mang Họ Mẹ”

*Sinh ngày 10-9-1941. Quê quán: xã Vĩnh Thành, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa. Hội viên hội VHNT Thanh Hóa

*Tác phẩm đã xuất bản:

2 tập thơ; Lửa lựu, Nxb Thanh Hóa -1997; Gọi mùa, NXB Thanh Hóa - 2008

Trường ca: Đường Hồ Chí Minh, Nxb Hội Nhà văn - 2009 (tái bản tại NXB Hội nhà văn- 2013)

Tập thơ chọn- Nxb Hội nhà văn - 2013

Tập truyện ngắn và bút ký: Mang Họ Mẹ, NxbThanh Hóa - 2015.

*Các giải thưởng:

- Giải văn học UBTQ Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam cho trường ca: Đường Hồ Chí Minh năm 2010