Nhà thơ Trần Nhuận Minh kể chuyện dân gian theo phong cách vừa cổ điển vừa hiện đại.
TRẦN NHUẬN MINH
CHUYỆN CÔ CA SĨ VÀ CON ĐỐM TRẮNG
LỜI TÁC GIẢ
Nhà thơ V. H. đã kể đại khái cho tôi nghe câu chuyện này, vì ông cho rằng tôi chủ trương sáng tác về Con Người, lấy Chủ nghĩa Nhân văn làm chủ đạo. Theo ông, đây là chuyện có thật đã xảy ra ở Đài Loan từ những năm 80 của thế kỉ trước. Tôi lấy lại 4 nhân vật của chuyện, trong đó có cặp đôi cô ca sĩ và chàng nhạc sĩ, ở trong tác phẩm của tôi, là họ chưa bao giờ tỏ tình với nhau. Văn bản tôi viết khác hẳn với lời ông kể. Ví như con chó không chết vì “kẹp xe” mà chết trên mộ ông già, cô ca sĩ không phải là một kẻ xấu,“ vong tình”, mà là một nghệ sĩ quá đam mê với nghề, nhưng vẫn thương cha nuôi mình, và ca khúc cô hát là do cô sáng tác từ gan ruột cuộc đời mình, một sáng tác của nhân dân, từ cuộc đời và tâm trạng thật của nhân dân, vì thế mà có sức chinh phục ghê gớm với đông đảo người nghe, chứ không phải là sáng tác của chàng nhạc sĩ… Và chàng nhạc sĩ không chết sau khi viết xong bài hát cho cô mà còn sống nhiều năm sau khi cô mất tích… Việc cô mất tích cũng là do tôi tưởng tượng ra. Cô không về thăm cha nuôi ở bệnh viện như chuyện nhà thơ V. H kể, mà về thăm, sau khi ông đã chết. Ân hận và đau xót quá, cô khóc đến chảy máu mắt, rồi tung tiền người ta thuê cô hát… trên mộ ông. Còn bài hát của cô thì vẫn vọng vang trên sân khấu, do các ca sĩ khác hát tiếp... vân vân và vân vân… Nghiã là rất nhiều chi tiết trong bài thơ dài này do tôi sáng tạo ra. Tôi đã tựa vào chuyện kể của nhà thơ V. H. mà làm một tác phẩm mới cho mình, kể cả thể loại là một chuyện kể dân gian viết theo phong cách vừa cổ điển vừa hiện đại.
T.N.M.
Một nông dân không biết bao nhiêu tuổi
Tập tễnh đi thu lượm ve chai
Không ai biết ông từ đâu tới
Và gia đình, bè bạn là ai…
Ông sống trong túp lều dựng tạm
Dưới chân cầu, nước chảy loanh quanh
Trời bắt tội, đã câm lại điếc
Thế giới trong ông không hề có âm thanh
Mỗi ngày đi không biết bao cây số
Quẩy hai bên những chai lọ đen sì
Được bao nhiêu, ông bán buôn cho vựa
Vựa bán cho chành, chành bán cho công ti … (1)
Dàn đồng ca:
Có ai bán ve chai cho tôi ?
Có đây! Có đây!...
Tiếng ca cất lên từ số phận con người
Chao ôi! Số phận là gì? Nỗi đau từ đâu tới?
Mà làm nên bao tác phẩm tuyệt vời…
-------------------------
(1) Tên các đơn vị thu mua ve chai
*
Rồi một chiều, bỗng thấy con chó cún
Chạy theo ông, không biết đến từ đâu
“ Mày cũng giống ta ư? ” Ông ôm chầm lấy nó
Tay vuốt ve những đốm trắng trên đầu…
Con cún liếm tay ông cảm động
Mắt long lanh như có lệ nhòa
“ Ta có bạn rồi!” ông reo trong ý nghĩ
Và cùng đi về phía cuối đường xa…
Ông mua thêm được nhiều chai lọ
Nhiều người còn vui vẻ cho không
Họ thương vẻ hiền ngoan con chó Đốm
Cố giành nhiều chai lọ cho ông.
Con Đốm Trắng quì hai chân trước
Sủa một tiếng khàn, vẫy vẫy đuôi
Ấy là nó tạ ơn ông chủ quán
Mà nó không nói được thành lời…
Dàn đồng ca:
Có ai bán ve chai cho tôi ?
Có đây! Có đây!...
Mọi giá gương đều được phủ nhiễu điều
Hãy nghĩ về những người Tốt mà sống
Cuộc đời này thêm Đẹp biết bao nhiêu…
*
Rồi một chiều, con Đốm Trắng kéo ông
Đến bụi cỏ hoang… bên bờ vực
Chao ôi! Một bé gái kiến bâu đầy ngực
Nằm như đã chết rồi...
Ông kêu lên, lần đầu thốt ra lời
Cũng chỉ ê ê không rõ nghĩa
Ông bế lên và bất ngờ đứa bé
Mở mắt nhìn ông như nhìn một thiên thần…
Ông thầm tạ ơn trời, đã cho ông đứa con
Ông nuôi nó bằng tiền ông tích cóp
Bữa ăn bớt dần… nhưng áo quần và sữa ngọt
Thì vẫn thơm tho, đầy đủ ở bên cô…
Ông không thể rời con, chỉ đôi khi nó ngủ
Mới lội quanh khúc suối bắt cá tôm
Nấu cháo nuôi con, bế bồng nựng bé
Bằng giọng ê ê buồn bã ồm ồm…
Thu ve chai chỉ còn con Đốm Trắng
Đến các quán quỳ xin, rồi tha lọ chai về
Có cố thế nào, cũng mỗi lần một thứ
Chân chạy nhanh như vó ngựa phi…
Cô bé vui chơi cùng con chó
Đêm nằm bên nhau như đôi bạn tâm tình
Chả ai ngờ cô bé hoang dại ấy
Lớn rất nhanh… càng lớn lại càng xinh…
Cô gái đưa ông già đi hát dạo
Những khúc ca cô học ở ngoài đời
Rồi cố phổ lòng mình vào âm điệu
Mà ai nghe cũng nước mắt nhòe rơi…
Cô hát về ông già tập tễnh
Con Đốm Trắng đi bên, quì xuống xin tiền
Cô ca ngợi chân cầu nước chảy
Có cái lều hoang như chốn thần tiên…
Dàn đồng ca:
Có ai bán ve chai cho tôi ?
Có đây! Có đây!...
Hàng ngàn cánh tay giơ tua tủa lên trời …
Và họ bỗng thấy con Đốm Trắng
Bên ông già tập tễnh bước song đôi…
*
Lại một chiều, có một chàng nhạc sĩ
Đàn kéo xin tiền trên hè phố lang thang…
Bỗng thấy một giọng ca rất hiếm
Chàng giới thiệu cô với Nhà hát Lúa Vàng
Cô trở thành giọng ca hạng nhất
Hợp đồng liên miên tỉnh nọ thành kia
Khi đã hát thì tự quên tất cả
Chỉ còn giọng ca với dòng lệ đầm đìa…
Tiền được bao nhiêu… cô cũng không nhớ nữa
Cô mơ mình hơn hẳn mọi ngôi sao
Hát cho đất trời đều tan thành nước mắt
Và tên tuổi cô dâng ngập cả trời cao…
Rồi một đêm, cô đang trên sàn diễn
Nhận được tin, ông già đã chết rồi
Giọng ca cô như rỏ từng giọt máu
Lại càng làm người nghe say đắm… hét vang trời…
Và không thể bỏ hợp đồng đã kí
Cô lại đi hát cho mọi người nghe…
Người chôn cất ông, chính là chàng nhạc sĩ
Chàng kéo đàn hòa theo cô… khi đứng ở vỉa hè…
Dàn đồng ca:
Có ai bán ve chai cho tôi ?
Có đây! Có đây!...
Hàng ngàn cánh tay giơ tua tủa lên trời …
Ai hiểu được tiếng đàn chàng nhạc sĩ
Và một tình yêu không thể nào nguôi…
*
Khi cô về, túp lều hoang đã đổ
Mộ ông lên màu cỏ mát tả tơi
Trên cỏ xanh, khung xương con Đốm Trắng
Vẫn còn nguyên trong dầu dãi cõi đời
Cô gục xuống, khóc không thành tiếng
Nước mắt rơi… bỏng đỏ cả hai tay
Cô rũ tiền, tung lên bốn phía
Những đồng tiền thành mảnh giấy vụn bay…
Rồi cô ra sao… không ai biết nữa
Nhưng bài hát của cô… trên sân khấu vẫn còn vang
Người ta lại ném tiền xuống chân người hát
Có đây! Có đây!…
Có cả bạc và vàng…
Chàng nhạc sĩ vẫn kéo đàn trên hè phố
Thầm yêu cô, tiếng đàn thiết tha sao…
Đến Nhà hát Lúa Vàng, bỗng nhiên chàng khựng lại
Tưởng như cô vẫn đang hát ngày nào…
Và chàng ngất… nằm nghiêng trên vệ cỏ
Cả đất trời rừng rực tiếng ca vang
Những cánh tay lại giơ lên tua tủa…
Có đây! Có đây!...
Có cả bạc và vàng…
Dàn đồng ca:
Có ai bán ve chai cho tôi ? (1)
Có đây! Có đây!...
Hàng ngàn cánh tay giơ tua tủa lên trời …
Họ bỗng thấy lang thang chàng nhạc sĩ
Và mối tình thiêng liêng không thể hát thành lời…
2016
--------------------------------
(1) Gần đây, tôi tìm thấy trên internet, câu chuyện đại khái như nhà thơ V.H. đã kể và bản nhạc chàng nhạc sĩ sáng tác cho cô hát, kể về cuộc đời của ông già và cô, lời dịch tiếng Việt như sau:
Thật là một giọng nói quen thuộc
Ở bên tôi suốt bao năm mưa gió.
Chưa bao giờ cần phải nhớ
Sẽ không bao giờ quên.
Không có trời, nào có đất
Không có đất, nào có nhà
Không có nhà, nào có bạn
Không có bạn, nào có tôi
Nếu như bạn chưa từng nuôi nấng tôi
Cho tôi một cuộc sống ấm áp
Nếu như bạn chưa từng bảo vệ tôi
Thì số phận tôi sẽ như thế nào !
Chính bạn là người nuôi tôi khôn lớn
Ở bên tôi khi tôi nói lời đầu tiên
Chính bạn đã cho tôi một ngôi nhà
Hãy để tôi và bạn cùng có nó
Mặc dù bạn không thể mở lời
Nói một lời
Nhưng càng hiểu rõ hơn về con người thế nhân này
Đen và trắng, đúng và sai
Mặc dù bạn không thể diễn tả cảm xúc thật của mình
Nhưng đã phải trả giá
Đó cuộc sống nhiệt thành
Từ một phương xa gửi đến bạn
Một giọng nói quen thuộc
Hãy để tôi nhớ đến bạn
Một tâm hồn hoà ái và từ bi
Khi nào
Bạn sẽ quay trở lại bên cạnh tôi
Hãy cùng tôi hát
Có ai bán ve chai không
Có ai bán ve chai không…
THÔNG TIN VỀ NHÀ THƠ TRẦN NHUẬN MINH
Sinh: Ngày 20/ 8/ 1944. Quê quán: Điền Trì, Nam Sách, Hải Dương. Dân tộc: Kinh. Hiện sống và viết tại TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ 1982. Công tác và sáng tác tại Khu mỏ Hồng Quảng từ năm 1962, tham gia sáng lập Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Ninh năm 1969, từng được cử làm Bí thư Đảng Đoàn, Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Ninh, Tổng biên tập báo Hạ Long.
Giải thưởng Nhà Nước về Văn học Nghệ thuật đợt II, năm 2007.
Đã được xuất bản 47 tập sách, trong đó có 41 tập chính, gồm: 25 tập Thơ, 3 tập Truyện vừa, 1 tập Văn, 1 tập Hợp tuyển Thơ Văn, 2 tập Tiểu luận và 9 tập Biên khảo:
THƠ: Đấy là tình yêu (1971), Âm điệu một vùng đất (1980, in lần thứ 2, năm 2016), Thành phố bên này sông (1982), Nhà thơ áp tải (1989), Hoa cỏ (1992), Nhà thơ và hoa cỏ (1993, in lần thứ 22, năm 2015), Giọt phù sa vạn dặm (2000), Bản Xônat hoang dã (2003, in lần thứ 13, năm 2015), Trần Nhuận Minh - Thơ với tuổi thơ (2003), Gửi lại dọc đường (2005, in lần thứ 6, năm 2011), Trần Nhuận Minh, tuyển tập thơ (2005, in lần thứ 2, năm 2007), 45 khúc đàn bầu của kẻ vô danh (2007, in lần thứ 5, năm 2013), Miền dân gian mây trắng (2008, in lần thứ 5, năm 2014), Bốn mùa - Four seasons (2008), Bốn mùa (2009, in lần thứ 2, năm 2011), Miền dân gian mây trắng - The white cloud popular area (2011), Cánh rừng đã bay về trời (2012), Tác phẩm văn học được Giải thưởng Nhà nước – Trần Nhuận Minh ( 2014), Thành phố Dịu Dàng (2015, in lần thứ 2, năm 2017), Liệu có kiếp sau (2017), Qua sóng Trường Giang (2017, in lần thứ 2, năm 2018), Biết gửi cho ai (2018); và Trong hy vọng khôn cùng, Maxcơva (1992), Iuri Konhetxki tuyển chọn và giới thiệu, Trần Nhuận Minh - Thi ca tinh tuyển tập, Phùng Trọng Bình, Dương Hạ Nguyệt, Tấn Dương dịch, GSTS Phùng Trọng Bình và Ths Dương Hạ Nguyệt giới thiệu, Nhà xuất bản Phát thanh và Truyền hình Trung ương Trung Quốc, Bắc Kinh (2014), Đi ngang thế gian - Tuyển tập thơ Trần Nhuận Minh, Tưởng Vi Văn, Thái Thị Thanh Thủy dịch, GSTS Tưởng Vi Văn giới thiệu. Nhà xuất bản Truyền thông Quốc tế Asian Đài Loan, xuất bản và phát hành, Đài Bắc (2018).
TRUYỆN VỪA: Trước mùa mưa bão (1980, in lần thứ 8, năm 2018), Hòn đảo phía chân trời (2000, in lần thứ 7, năm 2018), Truyện chọn lọc cho thiếu nhi (2002).
VĂN: Đối thoại văn chương (2012 - chung với nhà thơ, nhà phê bình văn học Canada Nguyễn Đức Tùng).
HỢP TUYỂN: Đá Cháy (2016).
TIỂU LUẬN: Thời gian lên tiếng (2013), Đi tìm Sự Thật (2017).
BIÊN KHẢO: 15 tác phẩm. Chỉ tính 9 tác phẩm chính: Tuyển tập thơ Hạ Long (1977, in lần thứ 3 năm 2000), Tuyển tập thơ Bạch Đằng Giang (1988), Tuyển tập Nửa thế kỉ thơ Quân Khu Ba (1995) và Tuyển chọn, giới thiệu thơ của 6 thi hào trong 6 tập Khuất Nguyên, Xergây Exênhin, Raxun Gamzatốp, Yanit Rítxốt, Nicôla Ghiden, Oan Uytman trong bộ sách Thi ca thế giới chọn lọc (2004).
SÁCH THAM KHẢO: Trần Nhuận Minh và ba lần định vị cho thơ của Phong Lê và nhiều tác giả (Nhà xuất bản Văn học, 2009); Trần Nhuận Minh và một hướng tìm diện mạo mới cho thơ của Đỗ Ngọc Yên và nhiều tác giả (Nhà xuất bản Hội Nhà văn, 2015); Trần Nhuận Minh và để những câu thơ hóa thạch thời gian của Ngô Xuân Hội và nhiều tác giả (Nhà xuất bản Văn học, 2019).
