Sau 92 năm, giai cấp công nhân mỏ không có cơ quan ngôn luận
Tạp chí Than – Khoáng sản Việt Nam (Tạp chí TKS), cơ quan ngôn luận của Tập đoàn công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) - diễn đàn của thợ mỏ Than- Khoáng sản Việt Nam, thành lập năm 1995 và bị xóa sổ từ ngày 1/4/2020. Sau 92 năm, đây là lần đầu tiên trong lịch sử, giai cấp công nhân mỏ không có diễn đàn riêng của mình.
Tạp chí TKS mới hoạt động 25 năm, thực ra, từ năm 1928, giai cấp công nhân vùng Mỏ đã có nhiều tờ báo để phục vụ sự nghiệp cách mạng của mình. Đầu thế kỷ 20, vùng Mỏ Quảng Ninh đã là khu công nghiệp lớn nhất của thực dân Pháp, có đội ngũ công nhân tập trung đông đảo, là một trong những nơi được tổ chức Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí hội – một trong 3 tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam đặc biệt chú ý. Bởi vậy, trong các năm 1927-1928, Việt Nam TNCM đồng chí hội đã chủ trương đưa một số đảng viên ra Vùng mỏ vận động quần chúng làm cách mạng. Cuối năm 1928, nhóm đảng viên từ Hải Phòng, Thái Bình ra Cẩm Phả, Cửa Ông đã họp lại thành lập 1 chi bộ và đã tổ chức xuất bản tờ báo địa phương, lấy tên là “Báo Than”. Người phụ trách và cũng viết bài chính là đồng chí Đặng Châu Tuệ, Bí thư Chi bộ. Người phụ trách in là nữ đảng viên Vũ Thị Mai, công nhân nhà sàng Cửa Ông. Toà soạn báo đặt tại ngôi nhà nhỏ thuộc phố Boóc - đô (nay là phố Quang Trung, TP Cẩm Phả). Báo Than in khổ nhỏ trên nửa trang giấy thếp học trò. Lúc đầu báo in thạch, sau phải in bằng cả muội đèn trộn hắc ín, rồi in bằng bàn đá. Báo Than số nào cũng có dòng khẩu hiệu lấy từ câu kết trong Tuyên ngôn Cộng sản của Mác - Ăngghen ở đầu trang: “Vô sản toàn thế giới liên hiệp lại!”. Các tin, bài của Báo Than chủ yếu phản ánh tình cảnh bị áp bức, bóc lột dã man và nỗi thống khổ hàng ngày của thợ mỏ, vạch trần tính chất bất công giữa lao động và tư bản, kêu gọi công nhân mỏ đoàn kết đấu tranh để tiến tới giải phóng giai cấp và dân tộc. Báo Than thực sự trở thành người bạn tin cậy của đông đảo công nhân, người lao động, thợ mỏ, được mọi người bí mật chuyền tay nhau đọc.
Báo Than có ảnh hưởng sâu rộng trong công nhân vùng than Cẩm Phả, Cửa Ông. Cuối năm 1929, sau số đặc biệt kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga gây chấn động, mật thám Pháp truy lùng ráo riết. Đồng chí Đặng Châu Tuệ và Vũ Thị Mai phải rút về Hải Phòng, một số đảng viên sa vào tay giặc, Báo Than ngừng hoạt động.
Tháng 2/1930, các đồng chí Đặng Châu Tuệ và Vũ Thị Mai được Thành uỷ Hải Phòng đưa về Mỏ Mạo Khê hoạt động. Ngày 23/2/1930, Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên được thành lập tại Mạo Khê. Chi bộ quyết định ra báo và lấy lại tên là “Báo Than”. Người chủ chốt làm Báo Than vẫn là Bí thư Chi bộ Đặng Châu Tuệ và đảng viên Vũ Thị Mai. Tờ báo đã có ảnh hưởng không chỉ trong mỏ Mạo Khê mà còn rộng khắp trong vùng.
Trong cao trào cách mạng 1930-1931, thêm nhiều chi bộ Đảng Cộng sản được thành lập nối tiếp ở Cẩm Phả, Hòn Gai, Vàng Danh, Uông Bí. Tháng 10/1930, Xứ uỷ Bắc Kỳ chỉ đạo thành lập Đặc khu uỷ mỏ để liên kết các đảng bộ và chi bộ lẻ vào một Đảng bộ chung và chỉ định một Ban chấp hành lâm thời, đồng chí Vũ Văn Hiếu làm Bí thư. Thời kỳ này, ở Đảng bộ Cẩm Phả - Cửa Ông có báo “Hầm mỏ”, ở Mạo Khê có báo “Mỏ Than”. Đặc khu uỷ quyết định ra chung một tờ báo và vẫn lấy tên là “Báo Than”. Báo ra mỗi tháng 2 số, mỗi số in vài trăm bản và được phát hành khắp Vùng Mỏ. Rất tiếc là Báo Than của Đặc khu uỷ mỏ không tồn tại được lâu vì từ đầu năm 1931, Đặc khu uỷ bị khủng bố dữ dội. Các đồng chí trong Đặc khu uỷ lần lượt sa vào tay giặc, Báo Than lại ngừng xuất bản.
Tháng 2/1955, Khu Hồng Quảng được thành lập và ra tờ báo Vùng Mỏ. Đến năm 1962, tỉnh Quảng ninh được thành lập trên cơ sở sáp nhập tỉnh Quảng Yên, Đặc khu Hồng Quảng và tỉnh Hải Ninh. Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh ra tờ báo Quảng Ninh. Từ đây, giai cấp công nhân Vùng Mỏ có chung cơ quan ngôn luận thuộc Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh; cùng diễn đàn với đồng bào các dân tộc tỉnh Quảng Ninh. Ngoài ra, thợ mỏ còn có diễn đàn trên báo của ngành Công nghiệp, Điện - Than, Năng lượng (Tạp chí Năng lượng, thuộc Bộ Năng lượng). Tháng 4/1995, Tạp chí Than thành lập trên cơ sở chia tách từ tạp chí Năng lượng, sau đó đổi tên thành Tạp chí Than - Khoáng sản Việt Nam và bị xóa sổ từ đầu tháng 4/2020.
Rõ ràng, suốt 92 năm qua, dù có lúc do mật thám khủng bố, bị ngừng hoạt động; dù thuộc tổ chức này hay tổ chức khác nhưng thợ mỏ luôn có một diễn đàn. Ngày nay, Tập đoàn TKV càng lớn mạnh, với hơn 10 vạn lao động, hoạt động trên lĩnh vực than, khoáng sản, điện lực v.v.; diện hoạt động trải dài khắp mọi miền đất nước. 25 năm qua, Tạp chí TKS đã góp phần to lớn vào sự nghiệp phát triển của ngành Than- Khoáng sản Việt Nam, được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba. Một tờ báo sạch sẽ, thuần túy thực hiện nhiệm vụ chính trị, cần thiết cho thợ mỏ như vậy, hà cớ gì, ông Bắc Son, ông Trương Minh Tuấn tham mưu cho Chính phủ xóa sổ nó đi; trong khi hàng loạt cơ quan báo chi do tư nhân núp bóng các tổ chức xã hội nghề nghiệp vẫn tồn tại?.
Bài và ảnh: Minh Cao
